Reforamsjonen 6. Fri eller bunden vilje?

Erasmus

Luther

Eitt av dei store diskusjonsemnene under reformasjonen var om me menneske har ein fri vilje eller ikkje.

Kristenhumanisten Erasmus av Rotterdam meinte at menneskeviljen var fri. Martin Luther meinte det motsette, at det var viljen som var sjølve problemet. Menneske VIL rett og slett ikkje Gud, det vil berre seg sjølv. Det kan faktisk ikkje vera annleis, meinte han.

Dei fleste kristne i dag er samd med Erasmus, og overalt høyrer me kristne seia at menneske har ein fri vilje, og dersom me vel det gode, gjer me livet godt for oss sjølve og andre og vise versa.

Martin Luther meiner dette berre er sant når det gjeld reint borgarlege og daglegdagse ting. Me kan velja å hjelpa folk med både det eine og det andre, men me kan ikkje velja å elska Gud av heile vårt hjarta, av all vår kraft og av all vår makt, ei heller vår neste som oss sjølve.

Ingen kan eller vil koma til Gud på eige initiativ. Han må dra oss til seg. Han sender Anden sin som kallar på oss, overtyder oss og fører oss til Kristus. Det er Guds verk og ære åleine. Den deler han ikkje med oss.

Då Erasmus skreiv boka "Om den frie viljen", repliserte Luther med boka "Den trælbundne viljen". Der forfekta han at det er viljen som konsituerer eit menneske, og at dersom VILJEN er fri, då er MENNESKET fritt, og treng ikkje frelse. Han meinte at i syndefallet var det nettopp VILJEN som fall og vart forderva, bunden og syndig.

Utan å bli opplyst av Guds ord og Guds Ande er menneske hjelpelaust fortapt i si synd. Og det syndar med freidig mot og glede. Men når ein vert opplyst av Gud, forstår ein at ein har vanæra Gud med syndene sine og skada sine medmenneske. Då blir ein dømt i samvitet, sjølvkritikken dukkar opp og ein begynnar å skamma seg over det skammelege, synda blir syndig og behovet for tilgjeving blir påtrengande. Når ein då til slutt vel å ta imot Jesus, er det på bakgrunn av Anden sitt frigjerande verk i sjela. Utan dette, ville me ikkje ha tenkt i dei banar i det heile tatt.

Difor appellerer me til menneske og seier: Velg Kristus! Men me veit også at utan Den heilage ande er det heilt umogeleg for dei å gjera det.

Denne kunnskapen tvingar oss til å be Anden om å fylla oss og verka i oss og gjennom oss, for utan han, kan me ikkje utretta noko som helst av evig verdi i andre menneskes liv.

Bibelrefleksjon over Lukas 1,54-64. Johannes døyparens fødsel

Share 2017_10_23_Johannes blir fødd..mp3 - 7 MB

Herren er vår frelse og vår song. Kom lat oss jubla for han! Dagens tale i Kristkyrkja

Share 2017_10_22_Jesaja 12.mp3 - 27 MB

Reformasjonen del 5. Toregimentslæra

Gjennom heile middelalderen var det ein skarp konkurranse mellom paven i Rom og den tysk-romerske keisaren om kven som skulle ha makta i Europa. Begge disponerte hærar, begge hadde enorme rikdomar. Men paven sat med den åndelege makta. Han kunne lysa folk i bann og heile nasjonar i interdikt. I eit samfunn der Gud var i sentrum for alles liv, var dette særs effektive undertrykkande våpen. Me hugsar vel alle keisar Henrik IV som kraup på sine kne til Kanossa for å forsona seg med Gregor VII  (sjå bilete over), den mektige og markante paven som regjerte kyrkja i siste halvdel av det 11.hundreåret.

I kyrkja var det ingen som helst forståing for Jesu ord om at hans rike ikkje var av denne verda, og om å skilja klårt mellom det som tilhøyrer keisaren og det som tilhøyrer Gud. Paven hadde, som me alt har nemnt  eit ganske pompøst sjølvbilete: Den jordiske utgåva av Kristus, og han gjekk inn i rollespelet som overkonge for full musikk. All makt til kyrkjestaten, var mottoet.

I skriftet "Om den verdslege øvregheit" frå 1523 tok Martin Luther eit  kraftfullt oppgjer med blandinga av politisk og åndeleg makt i kyrkja. Han meinte at keisaren skal stå for politikken og halda orden på alt som handlar om dei ytre tilhøva i samfunnet, og kyrkja si oppgåve er å forkynna Guds ord til høg og låg utan noko anna verkemiddel enn nettopp dette ordet, og slik som Gud tilbyr si frelse gratis til alle, skal kyrkja også forkynna denne frelsa utan vederlag.

Guds tenarar i kyrkja skal gjeta dei truande, og vinna dei vantruande for Kristus.
Ho skal IKKJE ha noko verdsleg makt. Berre åndeleg.

Styresmakta er på si side også innsett av Gud, men til eit heilt anna oppdrag. Ho er sett til å straffa dei vonde og løna dei gode. Ho skal utøva verdsleg makt, og på Guds vegne døma lovbrot. Det skal ikkje kyrkja ha noko med å gjera. Ho skal vera som himmel på jord for angrande syndarar.

Men Luther meinte ikkje at politikk og kristendom på nokon måte skal skiljast. Både staten og kyrkja tener Gud, men på kvart sitt område og med kvar sine midlar.

Liksom Gud stiller kyrkja sine tenarar til ansvar for korleis dei forvaltar dei åndelege rikdomane, slik stiller han politikarane til ansvar for korleis dei skjøttar sine verdslege oppgåver. To regiment, men same Gud innafor begge. Når staten går mot Gud, er det kyrkja si plikt å be han om å besinna seg, slutta å vera eigenrådige og følgja Guds vegar. Guds vilje er alltid god for alle. Men kyrkja har berre eitt middel i kampen for det gode: Guds ord.

Staten på si side skal ikkje ha noko autoritet i kyrkja. Han skal verna og støtta henne, men blandar han seg inn i oppdraget eller læra hennar, går han ut over sitt mandat, er blitt tyrannisk og må avvisast. I verste fall må kyrkja gå under jorda.

Elles er det vår plikt som kristne å underordna oss statens lover, så sant han ikkje forbyr det Gud påbyr, eller påbyr det Gud forbyr. Då er det tid for sivil ulydnad. Dersom me underordnar oss staten når han fordrar av oss å gå mot Gud, kompromittera me trua vår og står i fare for å falla frå den levande Gud. Då er tida komen for oss å oppføra oss som Daniel og venene hans i Babylonia.

Sett i lys av dette, har det i Noreg heilt frå 1660-talet vore ei usalig regimentsblanding. Kyrkja har vore staten si kyrkje, og prestane heilt opp til vår tid staten sine velståande embetsmenn som har stått høgt over og langt borte frå vanlege folk. Kva skade dette har påført Guds rike i Noreg, veit me ikkje, men at den er betydeleg, er heva over einkvar tvil.

Likevel har Guds godhet vore overstrøymande mot oss. Frå 1796 har vekking etter vekking gått over landet, eller deler av landet, og Gud har reist opp frie forsamlingar, og i desse sine eigne apostlar, profetar, hyrdar og lærarar.

Den norske staten heldt seg lenge innafor Guds lover i si gjerning. Men dette endra seg drastisk i 1978 då Stortinget vedtok at norske kvinner skulle ha rett til sjølvbestemt abort. Då løyste Noreg seg frå Gud, og begynte å gå på sjølvstyr. Seinare har det berre gått i feil retning, og det toppa seg då den likekjønna ekteskapslova vart vedteken i 2008, utan at kyrkja (i vid meining) talte mot dette med ei samla røyst. Seinare har Den norske kyrkja godteke lova og forma ein liturgi for vigsel av likekjønna par. Slik har Den norske kyrkja forlate Guds ord som norm for læra si, og kan ikkje lenger sjåast på som eit kristent kyrkjesamfunn. Det finst kristne der, og nokre prestar og kyrkjelydar har valt å følgja Gud. Men kyrkjesamfunnet har falle. Det er det ingen tvil om.

Parallelt med dette har prestar og biskopar talt myndig om saker og ting som dei ikkje har det minste med Guds rike å gjera, som t.d. oljeboring i nordområda. Dette er politiske spørsmål. Her kan ikkje prestar og pastorar binda samvita. Då går dei langt utover sitt mandat.

Toregimentslæra er eit produkt av reformasjonen, men lite forstått i vår tid. Det kan nok vera god grunn for truande i Noreg å pussa støv av denne læra som er godt fundamentert i Bibelen.

Reformasjonen del 4. Rettferdiggjort av tru utan gjerninar.

Thomas Aquinas, Middelalderens store teolog og filosof

Thomas Aquinas (1225-1294), var i Middelalderen kyrkja sin store teologiske lærar. Han sa at å bli kristen var å bli forvandla av Gud frå å vera urettferdig til å bli rettferdig, dvs bli rettferdiggjort i etisk forstand.  Trua kanaliserer Guds karaktereigenskapar. inn i eit stakkars menneske, lærte han, slik at det sigrar over syndene sine og blir eit fromt og rettenkande vesen. Nåden kjem inn i kropp og sjel og forvandlar personen frå å vera slave under synda, til å bli herre over synda.

I dette er det nok mange som er samd med han den dag i dag.

Det var denne tanken som fylte Martin Luther med uro og angst. For han kunne ikkje sjå denne avgjerande endringa hos seg sjølv. Tvert imot. Jo meir han bad til Gud og overgav seg, jo kaldare vart han mot Gud. Gud kom ikkje til han for å gje han den forvandlinga som gjorde han til ein kristen.

Men så gjekk det smått om senn opp for han at Thomas Aquinas faktisk hadde teke feil i dette spørsmålet, at den store italienske læraren ikkje hadde forstått korkje Romerbrevet eller Galatarbrevet rett. For under sitt bibelstudium oppdaga Martin Luther at omgrepet "rettferdiggjera", som går att i desse breva, ikkje  er ETISK men FORENSISK, dvs JURIDISK meint. Det handlar om at Gud feller den dom over eit menneske at vedkomande er 100 prosent rettferdig etter lova, og dermed må frikjennast for alle klagemål som er retta mot vedkomande, sjølv om denne personen i røynda er skuldig på alle anklagepunkt og ikkje oppfyller eit einaste av Guds bod, men har brote dei alle. Men dette kan Gud gjera for eit stakkars syndig menneske fordi han sjølv var i Jesus Kristus og oppfylte alle lovene sine på vegne av menneskeslekta, og fordi Jesus med sitt heilage blod hadde sona og teke bort all verdas synd på krossen.

"Du er rein for Gud i nett slik som du er," sa Den heilage ande stillferdig inn i augustinarmunken sitt hjarta. "Du er elska nett slik som du er. Den heilage Gud ser ikkje lenger synda di. Pga Jesu gjerningar ser han berre det reine og vakre i deg. Du tek deg fint ut for han. Alt er ordna for deg èin gong for alle på Kristi kross. Det er gjort av Gud. Hans frelse er for syndarar, og ikkje for rettferdige. Fatt mot og gled deg."

Dette var den store oppdaginga. Og Luther trudde det som vart meddelt han, han tok imot det som den mest kjærkomne av alle skattar, og han kjente: "No er eg hos Gud, no er eg heime, eg er elska, eg er barn av den levande, heilage Gud, og han gler seg over meg og smiler til meg."  Og Luther smilte til Gud.

Reformasjonen del 3: Guds rettferd, ikkje eit krav, men ei gåve

For den unge Martin Luther var Guds rettferd lenge eit angsfylt omgrep fordi han tolka det som eit uttrykk for Guds lov. Han tenkte at Gud ville la det gå han godt om han berre levde rettferdig. Men han feila, og det var ikkje berre det at han ikkje klarte å fylla opp krava i lova skikkeleg. Nei, han ville ikkje ein gong, og han skjøna at i all sin religiøse fromhet, var han eit fortapt menneske, så langt frå Kristi ideal som det gjekk an for eit menneske å koma.

Sjelekrisa hans var komplett. Alt gjekk i svart.

I denne situasjonen var det at Gud kom han i møte. Medan han ein gong rundt 1513 sat og studerte og tenkte på Romarbrevet 1,16-17, gjekk lyset opp for han. Guds rettferd var ikkje eit krav, men ei gåve Gud rekte fram til han gjennom evangeliet. Plutseleg skjøna han at han berre kunne ta imot Jesu rettferd i tru, og rekna den som si eiga. Han trong ikkje lenger oppfylla lova sjølv for å vera godkjend av Gud. Jesus hadde oppfylt alt på hans vegner. Trua på dette sette han fri, frelste han, om du vil.

Dette var vendepunktet i Martin Luther sitt liv. Det hadde vakna noko nytt i han, og han vart etter dette ein mann som levde av og for evangeliet. Mange av oss som nyt godt av at det den dag i dag. I mange hundre år hadde evangeliet vore forkludra av teologane, ikkje minst av Thomas Aquinas som meinte at frelsa var eit samarbeid mellom menneske og Gud. Martin Luther fekk sjå at det var Guds verk og ære, eine og åleine.

Reformasjonen del 2. Boka og bøkene

Martin Luther. Målarstykke i slottskyrkja i Wittenberg. Mannen peikar på Ordet.

I 1199 gjekk det ut eit dekret frå pave Innosence III om at Bibelen ikkje skulle omsetjast til andre språk enn latin. Guds tankar kunne ikkje uttrykkjast på forsvarleg vis på dei barbariske språka, meinte han. Konsekvensen vart at folk flest i Europa ikkje hadde den minste peiling på kva Gud hadde sagt til slekta, og Guds ord fekk ikkje sleppa til med si frigjerande og nyskapande kraft i folks liv. Dei vart verande i stummande åndeleg og moralsk mørker.

Midt på 1300-talet tok John Wycliffe, teologiprofessor i Oxford, tak i situasjonen. Han fekk Bibelen oversett til engelsk, og sende unge menn, dei såkalla lolardane, rundt i landet for å lesa høgt for innbyggjarane. Dei fleste var jo på den tid analfabetar. Kyrkja rasa mot Wycliffe, fekk han avsett frå stillinga si, og som det ikkje var nok, forfølgde og drap dei lolardane. Men det Wycliffe hadde starta, let seg ikkje stoppa. Engelskmennene hadde fått smaken på Guds ord, og den slapp aldri taket i dei. Wycliffe sette i gong ein bibelmisjon som har halde fram sidan den tid og forvandla menneske og samfunn overalt der boka har kome inn og blitt lesen. Engelskmennene har vore mellom dei fremste ambassadørane for Bibelen i heile misjonshistoria, og er det framleis. Både Tyndales omsetjing frå 1529 og king James-omsettinga frå midt på 1600-talet, har hatt ein enorm betydning for utbreiinga av evangeliet i den engelsktalande delen av verda.

Etter riksdagen i Worms i 1521 vart Martin Luther lyst fredlaus av keisar Karl V. Livet hans stod i fare, og på ordre frå kurfyst Fredrik av Sachsen vart Martin Luther "kidnappa" av vener og plassert på slottet Wartburg. Der brukte han tida si på å oversetja Det nye testamentet frå gresk til tysk. Han brukte 11 månader på jobben, og boka vart trykt opp i mange store opplag og spreidd over heile Tyskland. No kunne folk med sjølvsyn finna ut kva Gud hadde sagt. Det fekk ein enorm effekt. Dei trong ikkje lenger tru på paven sine løgner, og Guds ord drog menneska til Gud.

Men folk fekk også andre ting å lesa på. Boktrykkarkunsten var nyleg oppfunnen (litt av ein timing), og alt Luther og andre skreiv, og det var mykje, vart trykt opp i store opplag og sendt ut til kunnskapstørste tyskarar.

Me kan trygt seia at reformasjonen og alle vekkjingane som kom i kjølevatnet av denne hadde vore umogelege utan spreiing av Bibelen og den kristne litteraturen på folks talemål.
Under ortodoksien på 15-1600-talet, og pietismen og puritanismen på 16-1700-talet, spela lesing av Bibelen og kristen litteratur ei stor rolle. Det var huspostillar i kvart eit hus, og litteraturen var mykje av drivkrafta i dei massive kristne vekkjingane, som t.d. metodismen i andre halvdel av 1700-talet, kanskje historias største kristne vekkjing fram til vår tid. John Wesley skreiv så blekket spruta, det same kan me seia om John Bunyan (forfatttaren av Pilgrims vandring), og ikkje minst Hans Nielsen Hauge i vårt eige land. Folk las, vart vekte opp for Guds interesser, fekk nye visjonar for Guds rike i verda, noko som kom til å skapa store misjonsinitiativ.

Det britiske bibelselskapet vart skipa i 1807. Det fekk fart i arbeidet med å oversetja Bibelen til nye språk. William Carey, den moderne misjonens far, reiste til India, og han skal personleg ha oversett Bibelen til sju ulike språk, mellom dei hindi, bengali, arabisk og sanskrit.

Poenget mitt her er å syna at kristen opplysning blant folk er avhengig av at dei får høve til å lesa Bibelen på sitt eige morsmål. Gud må ha sett verdien av det skrivne ord sidan han sjølv har har skrive ei. Apostlar og profetar skreiv drivne og inspirerte av Den heilage ande. Seinare skreiv kyrkjefedrane bøker, mange og tjukke bøker, mange av dei godt lesverdige den dag i dag. Og gjennom historia har bøkene vore ei stadig kjelde til kunnskap og opplysning.

For nokre år sidan gjekk ein mann langs ei gate i ein by i India. Han såg ein papilapp som låg i vegen, bøygde seg ned, plukka han opp og las teksten som stod på han, og livet hans fekk frå då av ein ny retning. Det han hadde funne var ein kristen traktat som forklarte det kristne evangeliet på hans eige språk. Der og då vart han funnen av Gud og kom til tru på Jesus. Han tok kontakt med Arabinda Dey , leiaren for Christ`s Disciples Fellowship, og vart ein del av denne kyrkja sitt misjonsarbeid.
Arabinda Dey var sjølv også hindu. Han fekk ein dag eit nytestamente i hendene, las det, møtte Jesus og vart frelst. Han har i livet sitt arbeidd mykje mellom kriminelle i Calcutta, og har erfart gong på gong korleis "Guds ord forvandla menneskeliv," som han seier.

I dag er Bibelen, eller deler av han, omsett til over 3400 språk, og aldri før har aktiviteten på dette området vore så stor. Tilgangen til digitale hjelpemiddel har gjort jobben enklare, og Wycliffe bibelmisjon ser for seg at innan år 2025 skal ein ha påbegynt omsetting innafor alle essensielle attverande språk.

Det har lenge forundra meg at norske kristne les lite i Bibelen, og dei les få eller ingen kristne bøker. Dei to tinga høyrer gjerne saman. Eg vågar den påstanden at kristne som les lite i Bibelen, og som ikkje interesserer seg for kristne bøker, vert åndeleg svake og står i fare for å falla frå trua, og mange gjer det.

Kristne derimot som flittig les Bibelen, og som forar seg med god kristen litteratur, vert sterke i ånda, og vil bli til stor velsigning for sine medmenneske. Dei lever i arven frå reformasjonen.

Reformasjonen del 1

Den 31.oktober 1517 offentleggjorde augustinarmunken Martin Luther dei 95 tesane han hadde skrive mot kyrkja sin meiningslause avlatshandel. Slik starta reformasjonen, og i år markerer me at det er 500 år sidan dette hende. 

Pavar heilt ute av kurs

Kva var bakgrunnen for det som hende?

I seinmiddelalderen var den katolske kyrkja i ein elendig moralsk forfatning. Pave Aleksander VI som regjerte i Vatikanet frå 1492 til 1503 blir rekna for å vera den verste paven som nokon gong har sete på Peters stol i Rom. Han kjøpte seg til pavestolen gjennom skyhøge bestikkelsar, forgifta venene sine, fekk barn med dotter si, gjorde Vatikanet om til eit bordell og sørga for at heile Roms presteskap sokk ned i ei åndeleg og moralsk hengemyr utan sidestykke. På toppen av det heile sørga han også for at den vidgjetne profeten og forkynnaren Savonarola i Firenze vart hengt og brent.  Savonarola hadde talt mot Aleksander og nekta for at denne mannen med sine mange synder mot Gud og menneske kunne vera Kristi representant på jorda. Det var eit heilt utoleleg åtak.

Mange katolikkar i dag meiner at Aleksander med sine grove brotsverk og overgrep var den direkte årsaken til at reformasjonstankane slo gjennom i Nord-Europa. Den romersk katolske kyrkja hadde gjennom hundreåra samla seg enorme rikdomar og stor politisk og åndeleg makt. Folk kunne ikkje lenger sjå på at dette vart forvalta av korrupte og dekadente pavar som meinte seg å vera Guds ufeilbarlege ambassadørar på jorda medan liva deira avslørte at dei ikkje ein gong kunne vera kristne. Dei var eit hån mot Gud, folk og all anstendigheit.  

Julius II

Etter Alexander vart Julius II pave. Han var ein stor hærførar, men brydde seg lite om teologi og kyrkjelege ting. Han var ein krigar. 

Leo X

I 1513 vart Leo X pave i Rom. Det skjedde som vanleg ved hjelp av stikkpengar. Han kom frå den rikaste slekta i det tysk-romerske riket, Medici-slekta, og desse folka visste alltid å posisjonera seg .

Leo var svært lite interessert i dei åndelege delane av embetet sitt. Han var ein lettliva fyr som likte å gå på jakt, mora seg med vener, bruka tid i teater og byggja vakre hus, som t.d. den nye Peterskyrkja i Rom. Der han hyra han inn Michelangelo og Rafael til å stå for utsmykkingane. Leo X var eit øydeland. Han brukte ekstremt med pengar og førte Vatikanet til konkursens rand. Dette prøvde han så å bøta på gjennom den famøse og aggressive avlatshandelen.

Men her trødde Leo X alvorleg feil. Martin Luther hadde ingen tru på at Gud skulle la seg bestikka som om han var eit menneske. Og ikkje var det naudsynt heller. Gjennom mange år med sjeleleg krise hadde Luther kjempa seg fram til den forståinga at Jesus Kristus var den einaste mellommannen mellom Gud og menneske, at han med sitt blod hadde betalt for alle verdas synder, og at menneske vert rettferdig for Gud ved tru, og  ikkje av gjerningar. Guds frelse er ei kjærleiksgåve, sa Luther, ei gåve som me menneske må ta imot i tru. Det har ingenting med forteneste å gjera. Det er nåde.

Gjennom dei 95 tesane mot avlat, og dei skarpe bøkene «Til den tyske adel» og «Kyrkjas babylonske fangenskap» som han skreiv i 1520, slo Martin Luther beina under den katolske kyrkja si maktstilling i Europa. Lenge hadde det vore opplese og vedteke at frelsa låg i kyrkja og i bruken av sakramenta. Luther opponerte mot dette og slo fast at frelsa er i trua på Jesus åleine, hans person og verk. Guds frelse vert rett nok formidla gjennom forkynning, dåp og nattverd. Men ikkje på magisk vis.  Alle må ta imot Guds gåver i tru, og dei som gjer det, tilhøyrer Guds kyrkje. Men denne kyrkja er usynleg og ikkje identisk med noko jordiske kyrkjesamfunn. Berre Gud kjenner sine.  

I 1520 sende Martin Luther også eit varmt og sjelesørgerisk brev til Leo X der han ber han om å tenkja på sjela si og venda om til Gud. Denne vesle boka, som ber tittelen «Eit kristent menneskes fridom», er etter mitt skjøn noko av det vakraste og sterkaste som eksisterer i den kristne litteraturen. Her skriv Luther at alle menneske som trur på Jesus er frie barn av Gud og ikkje slavar under nokon. Kristne har den høgaste status som er mogeleg å få, og står ved trua over alle øvrigheitspersonar i heile verda, og kan, og skal, fritt og frimodig tala Guds ord og vilje inn i eitkvart menneskes liv. På den andre sida er dei, gjennom den kjærleiken som sette dei fri, alle sine slavar og underordna. Dei tener Gud ved å tena sin neste utan vederlag, slik som Jesus også demonstrerte i sitt liv.

Leo X ville ikkje lytta til Martin Luther. I staden lyste han reformatoren i bann. Loddet var kasta. Det var ingen veg attende. Reformasjonen hadde resultert i kyrkjeskisma, det første sidan 1054 då den katolske og den ortodokse kyrkja skilde lag.

Skrifta åleine        

Kyrkja hadde gjennom mange hundre år styrkja makta si over folk med å hevda einerett på bibelfortolking, og prelatane sette den kyrkjelege tradisjonen som normerande på linje med Bibelen.

Men Martin Luther hevda, som John Wycliffe og Johann Hus før han hadde gjort,  at Bibelen åleine var Guds ord. Ingen pave eller kyrkjemøte kan fortelja menneska kva dei skal tru og korleis dei skal leva for å vera kristne. Det kan berre Bibelen, og dersom paven eller eit kyrkjemøte forbyr ting Gud ikkje forbyr, eller tillet det Gud forbyr, representerer paven eller kyrkjemøte djevelen og ikkje Gud.

Prinsippet om Skrifta åleine som autoritet i kyrkja vart heilt avgjerande for reformasjonen. Alle andre prinsipp som nåden åleine og trua åleine kom som ein følgje av dette. Paven og kyrkjemøta (konsila) vart ribba for åndeleg autoritet.  

Dette er forresten noko å reflektera over i ei tid då kyrkjemøter igjen har kome til heider og verdigheit, og når me no igjen ser, og denne gongen i lutherske kyrkjer, at kyrkjemøtene gjer vedtak i strid med Bibelen, som om Gud i det siste skulle ha skifta meining.  Me snakkar naturlegvis om samliv og ekteskap mellom homoseksuelle. Det er ganske ironisk.

Laden Nouri - An 'Ordinary Believer' in Prison - YLG2016

Det usynlege

Ignaz Philip Semmelweiss

«Eg er ikkje kristen, ikkje ateist. Eg er realist,» sa ein ung mann til meg nyleg, og med det meinte han at det einaste me strengt tatt kan rekna med her i verda er det me kan sansa. 

Han er ikkje åleine om å tenkja slik. Mange gjer det.

Men er det sant? Held ein slik haldning vatn når me tenkjer nærare etter? Nei, han gjer ikkje det. Lat meg ta eit par døme frå vitskapshistoria for å underbyggja meiningane mine.

På 1840-talet uttrykte den ungarske fødselslegen Ignaz Semmelweiss at han trudde det måtte eksistera eit usynleg  «likstoff» som legar og studentar fekk på hendene sine under obduksjon, eit stoff dei bar med seg til barselsavdelinga på sjukehuset og som vart årsak til barselsfeber og død blant fødande. Han innføre grundig handvaskrutinar for alle som skulle stella med fødande mødre, med det resultat at dødstala stupte. Han vart seinare kalla «mødrene sin frelsar». 

Men alt snakk om «usynleg likstoff» ville ikkje kollegane hans høyra noko om. Det vart stempla som tøv. Alle visste at det ikkje eksisterte noko usynlege. Han vart avvist som uvitskapleg, og frosen ut av stillinga si. 

20 år etter fann den franske forskaren Louis Pasteur ut at «likstoffet» var infeksjonsbakteriar, han kunne sjå dei i mikroskopet sitt, og at sjølv om dei var usynlege, var dei heilt reelle. 

Lat oss gå enno lenger attende i tid, til den store italienske  vitskapsmannen Galileo Galilei som døydde i 1642. Då han retta teleskopet sitt mot Jupiter, såg han for første gong fire av dei mange månane som går i bane rundt planeten. Ingen hadde sett dei før. Men dei var der jo like fullt.

Vitskapen lever av å leita etter og oppdaga «det usynlege». Dersom ein skal ha som utgangspunkt at me ikkje skal tru på noko som ikkje er umiddelbart sansbart av menneske, stansar vitskapen heilt opp. Då er det ikkje meir å finna ut. Men det er det jo, for det meste som eksisterer er faktisk ikkje sansbart for oss menneske. 

Tenk på luktene. Hundar kjenner lukter som er umogelege for oss menneske å registrera. Men me lurer aldri på om desse luktene eksisterer, rett og slett fordi me forstår at vårt eige sanseapparat er ytterst avgrensa. 

Kva så med Gud og religion? Ateisten seier gjerne: «Eg kan ikkje tru på ein gud som eg ikkje kan sjå eller sansa, eg trur berre på vitskapen.» Nei, han gjer ikkje det. For vitskapen MÅ tru på det ikkje-sansbare for å koma seg vidare. Dersom ein berre trur på det sansbare, trur ein ikkje på vitskapen.

Vitskapen kan altså ikkje avfeia Gud med at usynlege ting ikkje eksisterer.  

Alle i våre dagar trur på det usynlege. Me trur på atomer, elektronar, protonar, nøytronar, nøytrinoar, positronar, mesonar, kvarkar og mange andre elementærpartiklar som verda er bygd opp av. Om nokon har sett dei? Nei, aldri. Ikkje èin av dei. Men at dei finst der er det ingen i tvil om. Kvifor det? Fordi ein trur på vitskapen, ein vitskap som alltid søkjer etter ny kunnskap i det usynlege.

Ved tru forstår me at det synlege er blitt til av det usynlege, les me i Bibelen. Og siste delen av dette utsegnet er i dag også vitskapleg lære. Kva var før Big Bang? Ingenting, seier Stephen Hawkins. Berre eit punkt, og eit punkt har ingen utstrekning, ei heller volum, og dermed ingen masse. Det eksisterte rett og slett ingenting før smellet. Ingenting som kunne sansast.  Og det er IKKJE mindreverdig, ei heller flaut å seia at før smellet, om det var eit smell, var GUD, og at han er alle tings opphav, mål og ende. Nei, det er det mest logiske og frigjerande du kan seia om den saka.

Når kom Gud, og kor har han sitt opphav? spør snusfornuften. Svaret er enkelt: Gud som er årsak til historia, kan ikkje ha sin årsak i historia. Og det fine er: Dette gjev universet meining. Elles er alt det fantastiske og intelligente i universet, og i særleg grad livet på jorda, berre heilt tilfeldig. Men det finst ikkje den reknemaskin i verda som kan rekna ut ein så liten brøk som må til for å illustrera sannsynet for at det heilt tilfeldig skulle oppstå eit DNA-molekyl som kunne duplisera seg og samstundes  ta kontroll over aminosyrer og setja dei saman til proteiner som er byggjesteinar i alle levande organismar. Den brøken er så liten at me kan kalla han for null. 

Til slutt nokre trusutsegner: Gud er logisk. Han er matematikkens, logikkens, fysikkens og kjemiens far.  Og alle som har erfart han og erfarer han, kan dessutan fortelja at han er utruleg GOD, at han er nærverande og tilgjengeleg for alle som kallar på han. Ingen menneske kunne eller kan nå fram til Gud på eiga hand. Difor kom Gud til oss. Han kom gjennom sonen sin Jesus Kristus, og han talar til oss gjennom Bibelen. Der kan alle finna ut kva Han vil me liva våre. Det er ei livsnær bok som er godt forståeleg sjølv om ho er gamal. Ho har mi varme tilråding. Men finn deg gjerne ein kjennar som vil lesa saman med deg i starten. Det vil gje best utbyte.